1. Ünite - Karşılaştırmalı Siyaset: Giriş
KARŞILAŞTIRMA OLGUSU VE SiYASET
Siyaseti anlamlandırabilmek ve hatta anlayabilmek için karşılaştırma temel bir mantık yürütme sürecidir.
BiR YÖNTEM OLARAK KARŞILAŞTIRMA
Toplumbilimlerinden olan siyaset biliminin bir alt dalı olarak karşılaştırmalı siyaset alanında da, diğer toplumbilimleri dallarında olduğu gibi bir sonuç ile onu doğuran etkiyi belirleyebilmek için laboratuar deneyi yapmak mümkün veya ahlaklı değildir.
Mill Karşılaştırma Yöntemi kullanarak siyasal olay ve mgelişmeleri açıklamak üzere iki yöntem ortaya koymuştur: uyuşma yöntemi ve fark yöntemi.
Uyuşma yöntemine göre bir siyasal olay, gelişme veya
olgu farklı siyasal sistemlerde ortaya çıktığında onunla aynı anda veya onun hemen öncesinde bir bağımsız değişkenin değiştiği gözlemleniyorsa, o zaman bu bağımsız değişkenle, o olgunun bir uyuşması söz konusudur. Bir siyasal olay, olgu veya gelişmenin ortaya çıktığı her durumda varolan ve ortayaçıkmadığında da var olmayan bağımsız değişken,o bağımlı değişkenin nedeni olarak ayrışır.
GÖZLEM VE ÖNERME
Przeworski ve Teune OBST ile az sayıda ve çok benzer ülkeleri belirli bir zaman aralığında gözlemek suretiyle bir toplumsal olgu ile onun siyasal sonuçlarının var olup olmadığını ortaya koymayı amaçlamışlardır. OFST’de amaç tekil bir bağımsız değişkenin tek birbağımlı değişken üzerindeki etkisini saptamak olmayıp, belirli bir düzenli ilişkiyi çok farklı toplumlarda da gözlemleyerek tüm siyasal sistemler için geçerli olabilecek önermelere ulaşmaktır
KURAMSAL YAKLAfiIMLAR
Machiavelli mutluluğu sağlayacak mükemmel devlet arayışını bir kenara bırakarak, bir devletin varlığını idame ettirmesi ve refah, istikrar ve iktidarını arttırmasının nasıl olacağı sorusuna yönelmiştir.
Kurumsal - Yapısalcılık
Kurumsal-Yapısalcılık büyük sömürgeci devletlerin sahip olduğu siyasal kurumların çalışma esaslarını betimleyen, onların tarihi evrilişlerini anlatan, hangi tür anayasaların bu yapılarla birlikte oluştuğunu anlatan bir içeriğe sahiptir
Yapısal işlevsel Yaklaşımlar
Yapısal işlevsel yaklaşımlar kurumsal - yapısal yaklaşımlara bir tepki olarak ortaya çıktı. Siyaset bilimindeki ilk örneklerini 1950’lerde vermekle birlikte bu konudakilk araştırmaların on dokuzuncu yüzyılın sonundan itibaren sosyologlar tarafından yapılmaya başladığını biliyoruz.
Bağımlılık Kuramı
Bu kuramsal yaklaşımda birey ve onun düşünce ve davranışları temel çözümleme ve gözlem birimi değildir. Karşılaştırmalı siyasette tarihsel yapısalcılık diye adlandı racağımız ve kökeni Karl Marx’ın önerdiği tarihsel materyalizme giden bir düşünce
sistematiği kullanılır.
Kolektif Eylem Kuramı
Birçok tekil, birbirinden bağımsız ve bireysel olarak alınan karar birbiriyle eşanlı veya çok yakın zamanlı olarak ortaya çıktığında ortaya ilginç kolektif sonuçlar çı- kartırlar.
Konusal (Mevzii) Karşılaştırma Kuramları
Demokratik Pekişme
Kuramı çerçevesinde otoriter rejimlerin nasıl ve neden çöktüğü, demokrasiye geçişin nasıl ve neden ortaya çıktığı öncelikle araştırılan konulardandır.
Karşılaştırmalı Kamu Politikaları
Kamu politikalarının oluşturulması ve uygulama başarılarının araştırılması gerek merkezi devlet, gerek yerel yönetimler açısından en önemli siyaset bilimi araştırma alanlarındandır.
SiYASAL SiSTEMLERi NASIL SINIŞANDIRABiLiRiZ?
Karar alma sürecinde siyasal yapılar arasında karşılıklı etkileşimle ve hatta bağımlılıkla sağlanan bütüne siyasal sistem adını vermekteyiz. Bir toprak parçasına egemen olma iddiası genel kabul gören, o toprak üzerinde yaşayan insanların oluşturduğu topluma hükmetme erkini elinde tutan sisteme
devlet, devletin yurttaşı durumundaki bireylerin oluşturduğu bir arada yaşama alışkanlığı olan ve geleceği de paylaşma iradesi gösteren toplumlara ulus adını verilir.
Yönetilenlerin yöneticilerin seçiminde etkili olabildiği, yönetenlerin kendilerini seçenlere periyodik olarak hesap verdiği, tekrar seçilmek için destek istediği, her siyasal karar alma mevkii için birden fazla ve değişik siyasal görüş, fikir veya çıkarları temsil eden adayların korkusuzca, hakça yarıştığı bir ortam söz konusuysa burejime demokrasi adı verilir. Fikir, örgütlenme, haber alma ve muhalefet özgürlüğü kısıtlı olduğu veya bulunmadığı, yönetenlerin siyasal yetkeleri belirlemelerinin söz konusu olmadığı rejimlere otoriter rejim denir. Toplumdaki her yapının, kurumun hükümet ve ajanları tarafından denetim altında tutulduğu, özgürlüklerin hiç olmadığı ve hatta rejim için tehdit olarak kabul edildiği rejimlere totaliter rejimler adı verilir. Kurumsallaşmış siyasal rejimlerde siyasal rejimin kuralları ve bunların işlemesinde etkili olan yapıları gerek siyasal yetkeler gerek yönetilenler özünde itibar ve saygıya sahip, istikrarlı bir içerik gösterirler.
DEMOKRASiLER
Demokrasi kavramı yeni üretilmiş bir terim değildir. Aristoteles’in Politika adlı bundan 25 yüzyıl önce yapılıp yayınlanmış çalışmasını inceleyecek olursanız demokrasi adıyla bir rejimden bahsedildiğini görebilirsiniz
Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Demokrasi Tipleri
Yönetilenlerin çoğunluğunun seçim ve yönetim sırasında
etkili olması esasına dayanan çoğunlukçu
(majoritarian) demokrasi ilk uygulama modelini Britanya’da geliştirdiğinden Westminster tipi demokrasi diye anılmaktadır. Azınlıkları dışlamamak, özellikle toplumun bir kesimini alınan siyasal kararlarda sürekli olarak azınlıkta bırakmamayı temel alan demokrasi modeline oydaşmacı demSokrOasRi dUenir.
DEMOKRATiK REJiM TÜRLERi
Çoğunlukçu Demokrasinin Parlamenter Rejimi
Çoğunlukçuluk ve çoğulculuk esasına göre ikiye ayrılan temel demokrasi modellerinin siyasal hayata uygulanması sırasında demokrasi rejimlerinin yine farklılıklar gösterdikleri ve üç değişik tür uygulamaya konu olduklarını görmekteyiz
Oydaşmacı Demokrasinin Parlamenter Rejimi
isviçre başta olmak üzere, Hollanda, Belçika gibi Avrupa ve Lübnan gibi Asya ülkelerinde
ise parlamenter rejim uygulamaları çoğulculuk esasına göre yaygınlık kazanmıştır.
Başkanlık Rejimi
Kuzey Amerika’da Britanya imparatorluğu’nun egemenliği altında bulunan sömürge topraklarında yaşayan, üst sınıftan olanların çoğunluğunun ingiliz etnik grubundan olduğu halk on sekizinci yüzyılda Britanya imparatoru III. George’a karşıayaklandıklarında Britanya’daki parlamenter rejim henüz yukarıda anlattığımız meşruti kraliyet içerisinde temsili demokrasi olma keyfiyetini tam olarak kazanmamıştı. Amerikan ihtilalcileri III. George’un rejimini keyfi bir siyasal yönetim biçimi, zalimane bir yönetim üslubu olarak betimleyerek, bunun nedeninin Britanya’dayasama organının yürütmeden yeterince bağımsız olamaması olarak görmüşlerdir.
Yarı-Başkanlık Rejimi
Yarı-başkanlık rejimleri parlamenter rejimlerle başkanlık rejimlerinin bir karması görüntüsünde olan
melez rejimler olup yalnızca cumhuriyet ile yönetilen sistemlerde kullanılabilirler.
OTORiTER REJiMLER
Yarı-başkanlık rejimlerinin Doğu Avrupa’ya doğru yayılması 1990’larda Soğuk Savaşın bitmesiyle birlikte başlamış bir süreçtir Tek parti rejimi veya hükümeti siyaset biliminde sadece tek bir partinin meşru olarak mevcut olabildiği ve iktidara sahip olduğu rejimlere verilen addır.
Totaliter rejim bir deolojinin hayata geçirilmesi amacına hizmet eden bir uygulamadır. Toplumun ve tekil yurttaşın yaşantısının tamamının denetim altına alındığı ve enufak bir mahrem yaşantının devletin bilgisi, onayı vedüzenlemesi dışında mevcutolmasının mümkün vearzulanabilir olmadığı birsiyasal rejimdir totaliter rejim
SiYASAL SiSTEMLERDE iKTiDAR DA⁄ILIMI
Siyasal sistemler güç kullanma tekelini meşru olarak ellerinde bulundurmak suretiyle devlet haline gelseler bile, burada devletlerin farklı iktidar paylaşımı uygulamaları içine girdiklerini görüyoruz. Bu paylaşım her devlette görülen çeşitli kamu yönetimi katmanları arasında dikey olarak meşru iktidarın nasıl bölüneceği ile ilgili farklı kural ve uygulamalardan kaynaklanmaktadır.
Üniter Devlet
Üniter devletler iktidar kullanımı için oluşturdukları tasarımları merkezde iktidarı yoğunlaştıran, tek ve standart uygulama olan mutlak eşitlik esasına göre kural, yasa, yönetmelik v.b.siyasal kararlar üreten ve düzenlemeler yaparlar
Konfederal Devlet (Konfederasyon)
Konfederasyon üniterdevletin tam tersi özellikte olup merkezi hükümeti fevkalade zayıf ve çok az konuda karar alma meşru yetkine sahiptir.
Federal Devlet
Federal devlet sistemleri konfederasyon gibi merkezi hükümeti pek zayıf olan bir tasarımla, üniter devlet gibi merkezi hükümeti müthiş güçlü bir yapının arasında bir yerdedir
SONUÇ
Bu kitap öğrenciye karşılaştırmalı siyaset alanını tanıtmayı, farklı siyasal kültürlerde ortaya çıkan uygulamaları, onların başarı ve başarısızlıklarını göstermeyi, siyaset olgusunun değişik cephelerine dikkati çekmeyi hedeşemektedir.